Temperament i jego regulacyjna rola

Kto z nas nie zadał sobie kiedyś pytania co sprawia, że jesteśmy od siebie tak różni lub nie uśmiechnął pod nosem widząc, że ktoś inny zachowuje się dokładanie tak samo jak my. Każdy z nas ma pewien wyjątkowy zestaw cech, który sprawia, że różnimy się pomiędzy sobą. W psychologii cechy te nazywamy różnicami indywidualnymi. Można zaobserwować je między innymi w naszym sposobie myślenia, posiadanych poglądach czy przejawianych zachowaniach. Nasilenie tych cech opisujemy na kontinuum, gdzie na jednym jego krańcu mamy osoby o bardzo niskim, a na drugim o bardzo wysokim natężeniu danej cechy. Warto odnotować fakt, że w populacji cechy te rozkładają się zazwyczaj zgodnie z krzywą rozkładu normalnego, co realnie przekłada się na to, że stosunkowo rzadko spotykamy osoby prezentujące cechy w ich skrajnych nasileniach.

W dzisiejszym wpisie przyjrzymy się pierwszej z różnic indywidualnych: temperamentowi. Po łacinie termin ten – temperamentum, oznacza dosłownie mieszaninę. Rozumiemy go jako zespół cech osobowości, które manifestują się w naszych zachowaniach.

Cechy te są zdeterminowane genetycznie i zaobserwować możemy je nawet u noworodków. Są one względnie stałe przez całe życie człowieka, co nie oznacza, że w ciągu życia nie mogą one ulec wzmocnieniu bądź osłabieniu – temperament zmienia się nieco pod wpływem dojrzewania czy starzenia, wpływ na niego mogą mieć także czynniki środowiskowe. Ciekawostką jest, że cechy temperamentalne łatwiej jest zauważyć w sytuacjach trudnych, stresowych i nietypowych niż wtedy, kiedy człowiek czuje się komfortowo.

Badaniami nad temperamentem zajmował się m.in. wybitny polski psycholog Jan Strelau. Dziś przyjrzymy się temu składnikowi osobowości w oparciu o Regulacyjną Teorię Temperamentu, której jest autorem.

Dwie podstawowe cechy jakie zostały przez niego wyróżnione to reaktywność i aktywność.

Reaktywność określić można jako poziom wrażliwości. U różnych osób ten sam bodziec będzie wywoływał różne reakcje. Bodźcem mogą być nasze myśli, zachowania innych, sytuacje społeczne czy czynniki zewnętrzne. Takim przykładowym bodźcem może być np. duży koncert, gdzie osoby o wysokiej reaktywności, czyli te wrażliwsze, będą gorzej funkcjonowały, ponieważ ten bodziec będzie odbierany przez ich układ nerwowy jako zbyt silny. Osoby o niższej reaktywności będą natomiast doskonale funkcjonowały w miejscach o tak silnej stymulacji jaką są imprezy masowe i świetnie bawiły się w takich warunkach.

Drugą z cech temperamentalnych jest aktywność, która jest informacją o naszym zapotrzebowaniu na stymulację. Osoby o wysokiej aktywności, aby czuć się dobrze i optymalnie funkcjonować potrzebują sporej dawki bodźców, zatem często będą poszukiwały w swoim życiu działań, które będą im ich dostarczać. Pozostając przy naszym przykładzie – często i chętnie będą one uczestniczyły w imprezach masowych. Ludzie wykazujący duże natężenie temperamentalnej aktywności są zazwyczaj towarzyscy, aktywni zawodowo i społecznie, często także fizycznie. Mają oni tendencję do podejmowania wielu działań jednocześnie i źle znoszą monotonię i nudę. Osoby o niższej aktywności będą wykazywały mniejsze zapotrzebowanie w powyższych obszarach. Będą dobrze tolerowały stagnację i brak zmian w otoczeniu.

Osoby o wysokiej reaktywności wykazują zazwyczaj mniejszą aktywność, dzieje się tak, ponieważ silne reakcje potrafią wywoływać u nich nawet słabe bodźce i poszukiwanie dodatkowej stymulacji nie jest im już potrzebne. Z kolei osoby o niskiej reaktywności, niemające dostatecznej ilości bodźców, będą często pobudzały swój układ nerwowy w ich poszukiwaniu, co przejawia się w wyższej aktywności.

W toku dalszych badań Strelau i Zawadzki wyszczególnili poniższe cechy temperamentalne:

• perseweratywności czyli tendencji do kontynuowania i powtarzania zachowań czy utrzymywania stanów emocjonalnych, choć sytuacja, które je wywołała minęła,
• wrażliwości sensorycznej – zdolności do reagowania na bodźce o niewielkiej wartości stymulacyjnej,
• reaktywności emocjonalnej – skłonności do silnego reagowania na te bodźce, które wywołują emocje. Reaktywność emocjonalna wyraża się w dużej wrażliwości oraz stosunkowo niskiej odporności emocjonalnej,
• aktywności – tendencji do poszukiwania sytuacji stymulujących w celu zachowania lub utrzymania optymalnego poziomu funkcjonowania,
• żwawość – tendencja do szybkiego reagowania,
• wytrzymałości – umiejętności adekwatnego reagowania w sytuacjach, które wymagają wydłużonej lub mocno stymulującej aktywności.

To właśnie różnice w temperamencie obrazują nam to, dlaczego jedne osoby, aby czuć się komfortowo szukają w swoim życiu stymulacji a inne jej unikają.

Poznanie struktury temperamentu zwiększa naszą samoświadomość, może pozwolić nam uzyskać odpowiedzi na pytania, dlaczego w danych sytuacjach zachowujemy się w określony sposób, kiedy inni ludzie robią to zupełnie inaczej.

Nasza Poradnia dysponuje bogatym zestawem narzędzi psychologicznych wydanych przez Pracownię Testów Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, które pozwalają one na diagnozę osobowości, między innymi na poznanie swojego profilu temperamentalnego. Jeśli jesteś zainteresowany wykonaniem takiego testu zapraszamy do kontaktu:

Kontakt

Literatura:

Cyniak-Cieciura, B. Zawadzki, J. Strelau

„Formalna Charakterystyka Zachowania – Kwestionariusz Temperamentu: Wersja Zrewidowana” Pracownia Testów Psychologicznych PTP (2016)

Ziopaja „Samopomocownik” Znak (2022)