Czym jest stres?

Zjawisko stresu, choć bardzo powszechne, jest trudne do jednoznacznego zdefiniowania. Można spotkać się z poglądem, że stres wszechobecnym zjawiskiem, typowym dla obecnych czasów. Konsekwencje doświadczanego stresu są niekiedy trudnym doświadczaniem. Mogą one przybierać formę frustracji, zaburzeń lękowych lub nawet depresji. Stres może mieć także wymiar pozytywny, który dzięki dostarczaniu motywacji do działania, wspomaga realizację określonych celów i osiąganiu sukcesów. 

Stresory, czyli bodźcie wywołujące stres są nieodłącznym elementem codziennego życia, a ich działanie aktywuje złożone mechanizmy zarówno fizjologiczne, jak i psychologiczne. Stres jest najczęściej opisywany jako sytuacja obciążająca, przekraczająca zasoby danego człowieka i zagrażająca jego dobrostanowi. W kontekście psychologicznym często jest on kojarzony ze zmianami w obszarze poznawczym. W wyniku stresu możemy doświadczać zaburzeń pamięci czy też uwagi. Stres niejednokrotnie powiązany jest z przeżywaniem silnych emocji tj. złość, lęk, strach czy wrogość. 

Z kolei mobilizacja organizmu na poziomie biologicznym, to reakcja „walcz albo uciekaj”. W przypadku interpretacji stresora jako sytuacji zagrażającej, następuje aktywacja układu nerwowego i wydzieleniem się tzw. hormonów stresu – kortyzolu, adrenaliny i noradrenaliny. Hormony te pobudzają ciało do działania: przyspieszają oddech i pracę układu krążenia, co pozwala na znaczne zwiększenie aktywności zarówno umysłowej jak i fizycznej. Umożliwia to niemal natychmiastową reakcję na niebezpieczeństwo.

Krótkotrwały stres może mieć charakter mobilizujący i niejednokrotnie pozwala na zachowanie zdrowia, a nawet życia. Pamiętać należy jednak o tym, że długotrwała ekspozycja na bodźce stresowe, powodująca wydzielanie hormonów stresu w nadmiarze i przez długi czas może zakłócić prawidłowe funkcjonowanie organizmu oraz doprowadzić do jego znacznego wyczerpania. 

Pojęcie „radzenie sobie ze stresem” oznacza szereg aktywności podejmowanych przez człowieka w celu odzyskania równowagi. Nie wszystkie z nich są konstruktywne i efektywne. Autorami jednej z najpopularniejszych klasyfikacji sposobów na radzenie sobie ze stresującymi sytuacjami są Charles Carver, Michael F. Scheier oraz Jagdisha K. Weintraub. Wyróżnili oni m.in. aktywne radzenie sobie, mające na celu usunięcie sytuacji stresowej oraz zminimalizowania odczuwalnych skutków działających stresorów, które jest poprzedzone planowaniem, czyli poszukaniem sposobu, w jaki można poradzić sobie 
ze daną sytuacją. Aktywne radzenie sobie niejednokrotnie związane jest z pozytywnym przewartościowaniem i spojrzeniem na sytuację stresową z innej perspektywy i poszukiwanie w niej możliwości rozwoju. W kontekście pomocy w przezwyciężaniu trudności warto podkreślić też niebagatelną rolę poczucia humoru, które racjonalnie wykorzystywane, wspiera procesy radzenia sobie z trudnościami. Innym sposobem jest akceptacja – w przypadku tej strategii, osoba przyjmuje stresor jako zjawisko nieodwracalne, takie, do którego trzeba się dostosować. Dla wielu osób radzenie sobie ze stresem związane jest z poszukiwaniem wsparcia instrumentalnego ze strony otoczenia – rady, pomocy lub informacji bądź też poszukiwanie wsparcia emocjonalnego – zrozumienia, empatii (w tej strategii zawiera się również wizyta u psychologa). Osoby, które wierzą w istnienie siły wyższej niejednokrotnie, w sytuacjach stresowych zwracają się ku religii i duchowości. 

Do nieprzystosowawczych strategii radzenia sobie zaliczyć można, wyróżnione przez autorów, zaprzeczenie, czyli odrzucenie faktu zaistnienia sytuacji stresowej i ignorowanie jej, skoncentrowanie się na emocjach i ich wyładowanienp. poprzez agresję, zachowania destrukcyjne czy też zażywanie alkoholu lub innych środków psychoaktywnych. Przeszkodę w wykonywaniu właściwych aktywności, zmierzających do uporania się ze stresorem może być wstrzymanie jakichkolwiek działań lub powstrzymywanie się od działania przez pewien czas. Negatywnym nastawienie co do ewentualnego wyniku podejmowanych działań prowadzi do wybierania strategii nazwanej spadkiem zaangażowania behawioralnego. Natomiast o spadku zaangażowania emocjonalnego mówimy wówczas, gdy wybierane jest angażowanie się w inne aktywności w celu odwrócenia uwagi od sytuacji stresowej i konsekwencji jakie ta sytuacja ze sobą niesie. 

To jaka strategia zostanie wybrana w celu poradzenia sobie z trudną sytuacją zależy od bardzo wielu czynników – czasu jej trwania, osobowości osoby, która się w niej znalazła, natężenia z jakim działa stresor, jego źródła czy w końcu umiejętności i kompetencji w zakresie umiejętności radzenia sobie, posiadanych przez człowieka.

Warto pamiętać o tym, że choć definicji stresu jest wiele i jest on różne traktowany w zależności od przyjętej perspektywy, badacze zgadzają się co do jednego – stres to zjawisko, z którym każdy człowiek może sobie poradzić. Kiedy masz wrażenie, że Twoje reakcje i podejmowane działania są nieadekwatne bądź nieskuteczne, warto abyś rozważył możliwość konsultacji z psychologiem. Wizyta u specjalisty pozwoli na przeanalizowanie Twoich reakcji, wypracowanie konstruktywnych strategii radzenia sobie ze stresem lub wprowadzenie ewentualnych modyfikacji w wybieranych przez Ciebie sposobach radzenia sobie, tak, aby powrót do równowagi odbywał się jak najbardziej efektywnie.

Literatura: 

Terelak, J.F. (2008). Człowiek i stres. Bydgoszcz: Oficyna Wydawnicza.

Łosiak, W. (2008). Psychologia stresu. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i profesjonalne.

Grygorczuk, A. (2008). Pojęcie stresu w medycynie i psychologii. Psychiatria, 5.3, s.111 – 115. 
Heszen, I. (2013). Psychologia stresu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN